Drogi zapracowany Inspektorze BHP
Jeśli pracujesz w służbie BHP masz na głowie sporo obowiązków: udział w ocenie ryzyka zawodowego, organizację szkoleń BHP i wszystko inne co wynika z rozporządzenia w sprawie służb BHP. Na niniejszej stronie postaram się przybliżyć nieco od praktycznej strony dziedzinę pól elektromagnetycznych z punktu widzenia zadań służb BHP, tym bardziej, że w ostatnim czasie nastąpiło wiele zmian w przepisach prawa. Mam nadzieję, że znajdziesz tu kilka praktycznych informacji, które pomogą Ci wywiązywać się z Twoich obowiązków.
Najistotniejsze zmiany to:
1. Wynikające z nowego rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 czerwca 2016r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na pole elektromagnetyczne (Dz. U. 2016r., poz. 950, zmiany w Dz. U. 2016r., poz. 2284).
Poniżej linki do w/w aktów prawnych:
http://dziennikustaw.gov.pl/du/2016/950/1
http://dziennikustaw.gov.pl/du/2016/2284/1
Rozporządzenie nakłada szereg nowych obowiązków na użytkownika źródeł elektromagnetycznych, m. in. przeprowadzania oceny zagrożeń elektromagnetycznych (§8.1).
W przypadku wystarczających danych uzyskanych np. od producenta urządzenia użytkownik może przeprowadzić taką ocenę z wykorzystaniem tych danych. W takich przypadkach nie jest konieczne wykonywanie pomiarów przy źródle.
Należy pamiętać jednak o tym, że w dalszym ciągu obowiązuje rozporządzenie dot. częstotliwości przeprowadzania badań i pomiarów pola elektromagnetycznego. Więcej na ten temat znajdziesz w zakładce "Jak często mierzyć"
Nowe rozporządzenie nakłada także nowe wymagania dot. przeprowadzania pomiarów. Pomiary mają być wykonywane metodykami zwalidowanymi przez instytuty naukowo-badawcze i opublikowanymi w periodyku PiMOŚP (Pomiary i Metody Oceny Środowiska Pracy). Do dnia dzisiejszego ukazały się trzy takie metodyki:
1. Narażenie na pole elektromagnetyczne w przestrzeni pracy podczas użytkowania systemów elektroenergetycznych i elektrycznych instalacji zasilających prądu przemiennego w energetyce. Metoda pomiaru pola elektromagnetycznego in situ - wymagania szczegółowe, PiMOŚP 2016, nr 4(90) s. 91-150.
2. Narażenie na pole elektromagnetyczne w przestrzeni pracy podczas użytkowania urządzeń do magnetoterapii lub magnetostymulacji, Metoda pomiaru pola elektromagnetycznego in situ - wymagania szczegółowe, PiMOŚP 2016, nr 4(90) s. 151-180.
3. Narażenie na pole elektromagnetyczne w przestrzeni pracy podczas użytkowania urządzeń nadawczych systemów radiokomunikacyjnych. Metoda pomiaru pola elektromagnetycznego in situ - wymagania szczegółowe, PiMOŚP 2017, nr 2(92) s. 89-131.
W przypadku pozostałych źródeł pola elektromagnetcznego laboratoria badawcze stosują własne metody badawcze, spełniające wymagania w/w rozporządzenia.
2. Druga zmiana to zmiana wartości granicznych. Wprowadzono zmiany do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2014r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Zmiany opublikowano w Dz. U. 2016r., poz. 952. W niektórych zakresach częstotliwości zmiany te są bardzo istotne. Dla niektórych częstotliwości wartości graniczne złagodzono (np. pola magnetyczne 50Hz), a dla nie niektórych znacznie zaostrzono (np. pola magnetyczne 27,12MHz lub pole elektryczne 50Hz). Nowe rozporządzenie nie określa dozy dopuszczalnej. Pojęcie to już zostało wycofane.
Wskaźnik ekspozycji został zastąpiony wskaźnikiem narażenia i jest inaczej obliczany. Obecnie w praktyce dużo rzadziej zdarza się aby wskaźnik narażenia był przekroczony.
Obecny stan prawny jak i złożoność nowego rozporządzenia nasuwa wiele pytań i stwarza wiele trudności także dla osób sprawujących nadzór państwowy nad warunkami wykonywania pracy.
kierownik laboratorium LAB-TOP
mgr inż. Michał Rokossowski
(również inspektor BHP)
Czy trzeba mierzyć?
Kodeks pracy w art 227 §1 ust. 2 obliguje pracodawcę do przeprowadzania na swój koszt badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrowania i przechowywania wyników tych badań i pomiarów oraz do udostępniania ich pracownikom.
Zgodnie z §2.1. rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy pracodawca wskazuje czynniki szkodliwe dla zdrowia w środowisku pracy, dla których wykonuje się badania i pomiary, po przeprowadzeniu rozpoznania źródeł, ich emisji oraz warunków wykonywania pracy.
Pole i promieniowanie elektromagnetyczne jest wymienione wśród innych czynników szkodliwych w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2014 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Powyżej pewnych natężeń pole i promieniowanie elektromagnetyczne jest szkodliwe. Rozporządzenie określa właśnie te wartości.
Reasumując:
Jeśli pracodawca podejrzewa, że urządzenie może emitować natężenia pól elektromagnetycznych o wartościach odpowiadających tzw. strefom ochronnym i w obszarze tym mogą znaleźć się ludzie to niewykluczone, że należy takie urządzenie objąć pomiarami.
Jak często mierzyć?
Na skróty:
-
Gdy w miejscu dostępnym dla pracownika występuje tylko strefa pośrednia - co najmniej raz na dwa lata
-
Gdy w miejscu dostępnym dla pracownika występuje strefa pośrednia i zagrożenia - co najmniej raz w roku
-
Gdy w miejscu dostępnym dla pracownika występuje strefa pośrednia zagrożenia i niebezpieczna - co najmniej raz w roku.
-
Jeżeli podczas dwóch ostatnich badań, wykonanych w odstępie dwóch lat, nie stwierdzono występowania stref ochronnych w miejscach wykonywania pracy, pracodawca może odstąpić od wykonywania badań i pomiarów.
Dla dociekliwych:
Częstość wykonywania badań określa rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy w §11.1 Paragraf ten uzależnia częstość wykonywania pomiarów od stref występujących w "miejscu wykonywania pracy". Nie jest natomiast sprecyzowane co należy rozumieć pod pojęciem "miejsce wykonywania pracy". W przepisach prawa znajdziemy natomiast definicję "miejsca pracy". Czy jest jakaś różnica między tymi pojęciami? Na ogół przyjmuje się, że nie.
W rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26 września 1997r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (t.j. Dz. U. 2003r., nr 169 poz. 1650 ze zmianami) podana jest definicja "miejsca pracy" (§2 pkt 7b). "Rozumie się przez to miejsce wyznaczone przez pracodawcę, do którego pracownik ma dostęp w związku z wykonywaniem pracy". A więc w podstawowym pionie pomiarowym mogą występować natężenia pól o wartości odpowiadającej strefie bezpiecznej (ekspozycja pomijalna), ale jeżeli pracownik ma dostęp do obszaru gdzie występuje strefa ochronna (może się w niej znaleźć) pomiary należy wykonywać z częstością zależną od występującej strefy.
Przykład 1
Weźmy dla przykładu urządzenie do magnetoterapii polem niskiej częstotliwości (Magnetroniki, Magnotery, itp.) Podstawowy pion pomiarowy znajduje się w strefie bezpiecznej. Można więc sądzić, że ekspozycja pracownika jest pomijalna. Jednak po załączeniu urządzenia pracownik, odchodząc ze stanowiska przechodzi przez strefę pośrednią, a może nawet zagrożenia. Trudno tu stwierdzić, że ekspozycja pracownika jest pomijalna choć na stanowisku pracownika (podstawowy pion pomiarowy) występuje strefa bezpieczna. Pomiary zatem należy wykonywać co najmniej raz w roku.
Przykład 2
Przeanalizujmy teraz to samo pomieszczenie, to samo urządzenie ale inną organizację pracy. Stanowisko pracownika (podstawowy pion pomiarowy) znajduje się również w strefie bezpiecznej ale rozmieszczenie aplikatorów względem stanowiska pracownika i wyjścia z kabiny jest takie, że po załączeniu emisji pola pracownik nie przechodzi przez obszar w którym występują strefy ochronne. Należy wówczas dokładnie określić w instrukcji BHP sposób postępowania pracownika (np. "zabrania się wchodzenia do boksu przy załączonej emisji pola magnetycznego"). Pracownik wówczas nie ma dostępu do obszaru w którym występują strefy ochronne. A więc po drugich badaniach można odstąpić od wykonywania kolejnych badań.
Jak oznakować zasięgi stref?
Polska Norma PN-74/T-06260 określa znaki informujące o występowaniu strefy ochronnej w postaci:
Strefa pośrednia
Strefa zagrożenia
Strefa niebezpieczna
Oznaczenie źródła (można także umieścić na drzwiach do pomieszczenia , w którym znajduje się źródło pola elektormagnetycznego)
Dobrą praktyką jest, że w miejscu pracy wyznacza się zasięgi stref poprzez umieszczenie w widocznym miejscu, bezpośrednio przy źródle, rysunku (wykonanego w odpowiedniej skali) z zaznaczonym zasięgiem stref ochronnych. Dodatkowo właściwym znakiem oznacza się źródło pola elektromagnetycznego.
W przypadku urządzeń nie mobilnych (Urządzenie MRI - obrazowanie metoda rezonansu magnetycznego, piece indukcyjne, itp.) wskazane jest wyznaczenie stref ochronnych poprzez zaznaczenie linii na podłodze w miejscu granic stref.